Kees Aarts over Linda Steg en de Stevinpremie

Kees Aarts is hoogleraar Politieke Instituties en Gedrag en Decaan van de Faculteit GMW

De Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen is erg trots op prof. dr. Linda Steg en we willen haar van harte feliciteren met deze prestatie. We zien deze uitreiking ook in een bredere context, namelijk als waardering voor de onderzoekstraditie van onze faculteit, die zich richt op het combineren van theoretische verdieping en praktische relevantie.

Waarom een Stevinprijs voor Linda Steg?

Linda Steg is pionier en wereldleider op het gebied van omgevingspsychologie. Dit vakgebied is gedurende de huidige klimaatcrisis steeds belangrijker geworden.

Inmiddels beschikken we over de technologische ontwikkelingen die nodig zijn om klimaatverandering tegen te gaan. De grootste belemmeringen voor de transitie naar een duurzame samenleving hebben te maken met menselijk gedrag en de politiek. Belangrijke vragen zijn: wat zorgt ervoor dat mensen zich milieubewuster gaan gedragen? Of wat juist niet? Hoe beïnvloedt hun sociale context hun motivatie? Regeringsbeleid dat gedrag wil beïnvloeden richt zich momenteel nog voornamelijk op stimulansen en boetes. Onderzoek van Professor Steg laat zien dat mensen intrinsiek gemotiveerd kunnen worden om zich milieubewuster te gaan gedragen, en dat maatregelen die intrinsieke motivatie bevorderen op de lange termijn effectiever zijn dan de wortel-en-stok-benadering.

Steg was één van de eersten die de alomtegenwoordigheid van deze intrinsieke motivatie aantoonde. Door zich te richten op de dagelijkse keuzes die mensen maken, en dankzij twee decennia aan systematisch onderzoek naar milieugerelateerd gedrag, heeft zij laten zien hoe intrinsieke en omgevingsfactoren op elkaar inwerken om milieubewust gedrag te versterken of juist tegen te gaan.

Kunt u ons meer vertellen over het belang van het onderzoek van Linda Steg?

Het wetenschappelijk onderzoek van Linda Steg richt zich op de factoren die ten grondslag liggen aan de intrinsieke motivatie van mensen om zich milieubewust te gedragen. Door te onderzoeken om welke factoren het gaat, kunnen we de sleutel vinden tot het oplossen van vele sociale dilemma’s. Over het algemeen zijn sociale dilemma’s keuzesituaties voor groepen van twee of meer personen waarin individuele rationaliteit kan leiden tot sociale resultaten die niet optimaal zijn voor de groep, oftewel, situaties waarin alle groepsleden liever een andere uitkomst zouden zien dan de uitkomst die het gevolg is van individuele rationaliteit.

De benadering van sociale dilemma’s in de sociale wetenschappen is lang gericht geweest op wanneer en onder welke omstandigheden er door een hogere autoriteit dan de groep ingegrepen moest worden. Overheidsinterventie is de meest gebruikelijke van dit type oplossing voor sociale dilemma’s. In de afgelopen vijftig jaar hebben theoretici zich steeds meer gericht op het vinden van andere oplossingen voor sociale dilemma’s.

Welke rol heeft Steg als sociaal psycholoog gespeeld in het oplossen van hedendaagse sociale dilemma’s?

Als sociaal psycholoog benadert Steg het oplossen van sociale dilemma’s vanuit een andere hoek. In plaats van een exclusieve focus op de wenselijkheid van overheidsinterventie, richt zij zich ook op intrinsieke motivatie met het oog op milieubewustzijn. Haar onderzoek laat zien dat intrinsieke motivatie een belangrijke drijfveer is voor milieubewust gedrag. Aangezien intrinsieke motivatie niet gelijkmatig genoeg verdeeld is over de bevolking op een dusdanig hoog niveau om ervoor te zorgen dat een subgroep van voldoende omvang milieubewust gedrag vertoont, is de volgende vraag relevant: hoe kan intrinsieke motivatie verhoogd worden? Deze vraag komt aan de orde in vrijwel al het onderzoek van Steg. Haar antwoord is tweeledig. Aan de ene kant wijst ze, net als onderzoekers die het belang van autoriteiten benadrukken, op het belang van omgevingsfactoren. Zichtbare tekenen van milieuvervuiling (bijvoorbeeld vuilnis op straat of graffiti op de muren) lijken milieubewust gedrag te ontmoedigen. Dit zijn externe factoren die de intrinsieke motivatie beïnvloeden. Aan de andere kant kan intrinsieke motivatie versterkt worden door de context te veranderen, waardoor de keuzesituatie die mensen ervaren wijzigt. Een voorbeeld: als er al veel vuilnis op straat ligt, dan wordt het door veel mensen als minder erg beschouwd om er nog wat bij te gooien dan wanneer de straat schoon is.

Hoe is het onderzoek van Linda Steg zo bekend geworden?

Inmiddels is het duidelijk dat beleid om milieubewuster gedrag te stimuleren tekortschiet, nieuwe technologie niet wordt ingezet, en dat klimaatrapporten een steeds ernstiger beeld van de situatie vertonen. Dus is men in Nederland en in het buitenland steeds meer gaan kijken naar het onderzoek van Linda Steg. Zo is zij steeds bekender geworden. Haar vermogen om zowel de taal van haar collega-onderzoekers als die van beleidsmedewerkers en de zakenwereld te spreken, heeft ervoor gezorgd dat zij een zeer gerespecteerde leider en partner is geworden in de strijd om milieubewust gedrag te stimuleren. Daarnaast heeft zij bijgedragen aan het integreren van een sociaalwetenschappelijk perspectief in wat altijd een vrij technologische benadering is geweest. Tegenwoordig twijfelt vrijwel niemand aan het belang van de rol van sociale wetenschappen in de energietransitie, en dit is voor een groot deel te danken aan onze eigen hoogleraar, Linda Steg.