Kunnen binaural beats je helpen om te focussen en ontspannen? Deze onderzoekers proberen erachter te komen

Het verminderen van stress, het verbeteren van je concentratievermogen, het verhogen van je intelligentie: tienduizenden video’s op YouTube beweren allerlei gezondheidsvoordelen te bieden met behulp van zogenaamde binaural beats. Klopt deze bewering? Daar proberen onderzoekers Kirsten van den Bosch en Tassos Sarampalis van de Faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen achter te komen. Ze ontvingen een NWO XS grant voor het onderzoek.

^{Tekst: Thomas Vos, Corporate Communicatie / Foto's: Henk Veenstra}

‘Pure 40 HZ Binaural Beats: The Frequency for FOCUS, MEMORY, and CONCENTRATION’ (27 miljoen views), of ‘Confidence, Happiness & Motivation – Binaural Beats…’ (7 miljoen views): dit zijn slechts enkele van de YouTube-resultaten als je zoekt op ‘binaural beats’. De nogal opdringerige gezondheidsclaims zijn veelbelovend. Wie wil er nu niet een koptelefoon opzetten en zich vervolgens automatisch gelukkiger, meer gefocust en gemotiveerd voelen?

Onderzoek naar geluid en geluidsbeleving

Kirsten van den Bosch houdt zich al haar hele loopbaan bezig met het bestuderen van geluidslandschappen in de echte wereld. Hoewel ze in het verleden ook heeft gewerkt als consultant voor gemeenten en muziekfestivals, werkt ze voornamelijk in de academische wereld. Tassos Sarampalis heeft een achtergrond in de psychologie en onderzocht eerder onder andere hoe mensen de essentiële componenten van geluid verwerken. De kern van zijn huidige werk bestaat uit het onderzoeken hoe cognitieve en perceptuele interacties leiden tot een verbeterd spraakbegrip voor mensen met een gehoorapparaat.

Delic & Huda

Voordat het idee ontstond om binaural beats te bestuderen, werkten Van den Bosch en Sarampalis aan een ander onderzoeksproject. Sarampalis: ‘Kirsten en ik deden onderzoek naar hoe mensen zich in auditieve omgevingen oriënteren en hoe dit van invloed is op bijvoorbeeld het onderwijs. In 2023 werd ik benaderd door Delic & Huda, een kunstenaarsduo dat onder andere werkt met muziek en geluiden.’ Van den Bosch: ‘Zij ontwierpen een interactieve kunstinstallatie genaamd ReCharge, die nu te zien is in Museum De Fundatie in Zwolle. Het bestaat uit een opblaasbare koepel met zitzakken op de vloer. Daarin worden beelden in 360 graden geprojecteerd die resoneren met de muziek die je door je koptelefoon hoort. Delic & Huda hebben verschillende frequenties van binaural beats in deze muziek ingebed en wilden zien of en hoe dit mensen beïnvloedt.’

De fantoomfrequentie

Maar wat zijn binaural beats nu precies? Van den Bosch: ‘Delic omschrijft het eigenlijk wel mooi, denk ik, door het een fantoomfrequentie te noemen. Je kunt het alleen horen door een stereo koptelefoon te gebruiken. Je hoort één toon afgespeeld worden in het ene oor en een net iets andere toon, iets hoger of iets lager, in het andere oor. Bijvoorbeeld 400 Hz in het ene oor en 420 Hz in het andere oor. Je hersenen proberen deze verschillende signalen te begrijpen en in dit voorbeeld zullen de hersenen van de meeste mensen een toon van 20 Hz waarnemen. Bovendien pulseert het geluid een beetje, ook al klinkt het als een vlakke toon als je alleen de linkerkant of de rechterkant beluistert. Het is een auditieve illusie.’

Laten we eens luisteren. Gebruik een stereokoptelefoon — dit geldt voor de meeste koptelefoons — en speel het volgende geluidsfragment af om een idee te krijgen van hoe binaural beats klinken. Zorg ervoor dat het volume hoog genoeg staat, maar het mag niet te hard aanvoelen. Let op: niet iedereen zal het pulserende effect kunnen waarnemen.

Waarom hoor je dat pulserende geluid? Sarampalis: ‘Hoe het precies zit is altijd een beetje raadselachtig, maar het heeft waarschijnlijk te maken met hoe de hersenen bepalen waar geluiden vandaan komen. In de hersenstam en middenhersenen bevindt zich een systeem dat verantwoordelijk is voor het vergelijken en combineren van informatie die via de oren wordt doorgegeven. Op deze manier kun je geluiden lokaliseren in een fysieke ruimte en de illusie die wordt opgeroepen door de binaural beats komt waarschijnlijk voort uit deze functie.’

Het grote onbekende

Het onderzoek naar binaural beats en de effecten ervan is zeer beperkt, zegt Van den Bosch: ‘En de resultaten zijn vaak tegenstrijdig. Desalniettemin zijn mensen de afgelopen pak ’m beet twintig jaar meer geïnteresseerd geraakt in de veronderstelde effecten. De meest gangbare hypothese is dat de frequenties van onze hersengolven resoneren met de frequenties van de binaural beats, aangezien in de natuur vibraties vaak synchroniseren. Er wordt beweerd dat dit de creativiteit of het concentratievermogen stimuleert en angst en symptomen van depressie vermindert, en er zijn onderzoeken die deze gedragsresultaten bevestigen. Andere onderzoeken kunnen deze resultaten echter niet bevestigen en tot nu toe is er geen bewijs voor deze hypothese gevonden door gebruik te maken van een EEG of andere beeldvormingstechnieken voor de hersenen. We weten niet precies of, wanneer en voor wie het werkt, en dat is precies de reden waarom het voor ons interessant is om het verder te onderzoeken. Het is het grote onbekende.’

Wensdenken

Het verzoek van Delic & Huda om meer informatie te krijgen over de effecten van binaural beats was een mooi uitgangspunt voor het onderzoek. Van den Bosch en Sarampalis zijn echter sceptisch ten aanzien van deze veronderstelde effecten. Sarampalis: ‘Er is veel wensdenken te bespeuren binnen het bestaande onderzoek. Het luisteren naar binaural beats is op zich heel gemakkelijk. Iedereen kan het overal ter wereld, op elk moment doen. Voor de meeste mensen klinkt het veelbelovend en op toepassingsniveau is het een fascinerend fenomeen. Maar vanuit het perspectief van geluidsonderzoek is het bijzonder verwarrende materie. Dit alles maakt dat ik opmerkelijk sceptisch ben. We benaderen dit dan ook met veel enthousiasme en met een open maar zeker ook kritische blik.’

200 proefpersonen

Er is maar één manier om erachter te komen en dat is door het te testen. Van den Bosch: ‘We hebben in het laboratorium een aantal verkennende proeven gedaan met Honours College-studenten om te kijken of zij aangaven zich beter te kunnen concentreren en een beter werkgeheugen te hebben. De resultaten waren een beetje ambigu, maar het gaf Delic & Huda en onszelf goede input voor verbeteringen in de onderzoeksmethodiek. Ondertussen hebben we een NWO XS-subsidie voor ons onderzoek ontvangen. Deze zomer willen we de kunstinstallatie opschalen, zodat we ongeveer 200 mensen tegelijkertijd kunnen testen met behulp van het kunstwerk van Delic & Huda. We zullen gebruik maken van silent disco koptelefoons, waarmee we verschillende proefpersonen tegelijkertijd kunnen testen onder verschillende omstandigheden. We kunnen bijvoorbeeld een deel van het publiek naar binaural beats laten luisteren, terwijl de andere helft deze niet hoort. Op deze manier komen we er hopelijk achter of binaural beats, naast de effecten van de interactie met de installatie zelf, nog een bijkomend effect hebben.’

Gedragstaken

Na afloop voeren de deelnemers korte gedragstaken uit en doen ze verslag van hun ervaringen. Van den Bosch: ‘Door de gedragstaken kunnen we bijvoorbeeld de nauwkeurigheid en reactietijd meten, terwijl het verslag over hun ervaring ons inzicht kan verschaffen in, onde andere, de effecten op ontspanning. En dat zijn precies de beweerde effecten die binaural beats zouden hebben.’

Kunst zoals het bedoeld is

Alle scepsis terzijde hopen Van den Bosch en Sarampalis nog steeds op interessante resultaten. Sarampalis: ‘We doen ons experiment in een zeer gecontroleerde omgeving met de juiste methoden. Ik ben benieuwd of we iets kunnen observeren dat mogelijk leerzaam zou kunnen zijn.’ Van den Bosch: ‘Het onderzoeksgebied rondom dit thema is de afgelopen vijf jaar of zo volwassen geworden. Het zou geweldig zijn om daar iets aan bij te kunnen dragen met goede resultaten uit een gecontroleerde praktijksituatie, in plaats van een onderzoekslab. Werken met kunst zoals het bedoeld is. Ik waardeer het zeer dat Delic & Huda ons als onderzoekers erbij willen betrekken.’

Meer informatie

• Geïnteresseerd in het kunstwerk van Delic & Huda? ReCharge is te zien als deel van de RESET-tentoonstelling in Museum De Fundatie in Zwolle tot 16 maart 2025.
• Lees meer over de toegekende XS grant.