Demografie gaat over iedereen - verslag NIDI-congres 'Let's talk population studies'

Migratie, de huizenmarkt, krimpregio’s en vergrijzing: demografie is een ‘hot topic’. Dat bleek ook tijdens het goedbezochte congres ‘’Let's talk population studies: our future, our society’’ in House of Connections. Het congres, dat vorige week plaatsvond, werd georganiseerd om de hernieuwde samenwerking tussen NIDI, de KNAW, het UMCG en de Rijksuniversiteit Groningen te vieren.

^{Tekst: Jelle Posthuma}

Helga De Valk, directeur van het NIDI (Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut), gaf in haar introductie een korte uiteenzetting van het veelbesproken rapport ‘Gematigde groei’. Zo’n zeven weken geleden presenteerde de Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen 2050 haar bevindingen. Nederland is in 2050 drukker, grijzer en diverser dan nu, en het matigen van migratie en beter verdelen van de beperkte ruimte is noodzakelijk om Nederland leefbaar te houden. Een middenscenario is nodig: geen krimp, geen sterke bevolkingstoename, maar een 'gematigde' groei.

De Valk wees in haar introductie op de toenemende vergrijzing. Zonder internationale migratie zou de Nederlandse bevolking al krimpen, stelde de hoogleraar. Migratie kan de druk op de arbeidsmarkt verlichten, maar is tegelijkertijd geen remedie tegen vergrijzing, want ook migranten worden ouder. Er is bovenal visie nodig om migratie in goede banen te leiden en de sociale cohesie te bewaren, vertelde De Valk aan het publiek. Ze wees bovendien op de grote verschillen tussen regio’s. De Randstad is druk, maar grensregio’s krijgen nu al te maken met krimp.

Migratie

Tijdens het congres bogen vijf hoogleraren zich onder leiding van dagvoorzitter Desiree Hoving in een panelgesprek over migratie en vergrijzing, en de gevolgen voor de arbeidsmarkt. Kees Aarts, hoogleraar politieke instituties en gedrag en decaan van de faculteit GMW, wees op een ‘groot gat’ tussen het rapport en de programma’s van politieke partijen, in het bijzonder op het gebied van migratie. Met name rechtse partijen hechten veel belang aan het beperken van migratie, waarbij de focus voornamelijk ligt op asielzoekers. Het rapport benadrukt echter vooral de noodzaak om keuzes te maken omtrent arbeidsmigratie. ‘Het zijn twee verschillende werelden’, zei Aarts.

Pieter Hooijmeijer (emeritus hoogleraar sociale geografie en planologie, en adjunct directeur onderzoeksbeleid bij de KNAW) wees in zijn verhaal op de categorie arbeidsmigranten. Volgens hem zijn er in verschillende sectoren onwenselijke verdienmodellen opgetuigd: bedrijven kunnen alleen overleven door onderbetaalde arbeidsmigranten. De hoogleraar pleitte daarom voor een andere vorm van ‘human capital’, waarbij investeren in onderwijs van cruciaal belang is. ‘Drink deep, or taste not the Pierian spring’, citeerde Hooijmeijer.

‘Battle for talent’

Elmer Sterken, hoogleraar monetaire economie en oud-rector van de RUG, wees op de onvoorspelbaarheid van de arbeidsmarkt. Het is onzeker welke banen er in de nabije toekomst zullen ontstaan, en verdwijnen. Daarom moeten universiteiten nadenken over de manier waarop ze studenten opleiden, waarbij de nadruk zal komen te liggen op competenties, wist Sterken.

Thony Visser, decaan van de faculteit der Letteren, sloot zich bij Sterken aan. Volgens haar moeten universiteiten hun opleidingen opnieuw inrichten om bij te dragen aan de ‘wicked problems’ van de huidige tijd. Ze wees bovendien op het belang van internationale medewerkers en studenten aan universiteiten, die zorgen voor een impuls op het gebied van onderwijs en onderzoek. Nederland deed het tot voor kort uitstekend in deze ‘battle for talent’, maar zal moeten blijven investeren, benadrukten de experts.

Maatschappelijk debat

Menno Reijneveld, hoogleraar sociale geneeskunde en afdelingshoofd gezondheidswetenschappen bij het UMCG, sprak over de gevolgen voor de gezondheidszorg. Volgens de hoogleraar staat het zorgsysteem onder druk door de hoge vraag, gecombineerd met een steeds krappere arbeidsmarkt, iets wat in het Noorden nog sterker speelt. Hij wees op het belang van preventie om de zorg toekomstbestendig te maken. Volgens Reijneveld liggen er in Noord-Nederland kansen om op dit gebied een voorloper te worden.

De dag werd afgesloten door rector Jacquelien Scherpen. Volgens haar kwam de bijeenkomst in het House of Connections geen dag te vroeg. ‘Aan jullie de taak om de komende jaren bij te dragen aan het maatschappelijke debat met gedegen wetenschappelijke inzichten.’ Ze wees daarbij op het belang om onderzoekers vanuit verschillende instellingen, vanuit verschillende instituten en vanuit verschillende faculteiten met elkaar in contact te brengen. ‘Ik ben ervan overtuigd dat we vandaag in die opzet meer dan geslaagd zijn.’

---

Duo-pitches

NIDI-directeur De Valk wees tijdens het congres op het belang van de samenwerking tussen de kennisinstellingen. Acht jonge onderzoekers van NIDI, KNAW, RUG en UMCG kregen tijdens het congres de kans om hun onderzoek op het gebied van demografie in duo’s te presenteren. Lonneke van den Berg vertelde over haar onderzoek, waarvoor ze in 2023 een Veni-subsidie ontving. Van den Berg wees er met cijfers op dat jongeren minder gelukkig zijn dan vorige generaties en vaker thuis blijven wonen. Dit is volgens de onderzoeker te verklaren door verschillende omgevingsfactoren, zoals afkomst, onderwijs en huisvesting.

Het verhaal van promovenda Alexandra Pior sloot nauw aan bij dit thema. Pior vertelde tijdens haar pitch over het GUTS-programma, oftewel Growing Up Together in Society, een breed samenwerkingsverband van verschillende kennisinstellingen dat kijkt naar de manier waarop jonge volwassenen opgroeien in de huidige complexe samenleving. In haar onderzoek richt Pior zich op de invloed van leeftijdsgenoten.

Juul Spaan nam het stokje over en vertelde over haar promotieonderzoek naar pensioenmigranten. Uit onderzoek blijkt de groep Nederlandse pensionado’s over het algemeen zeer gelukkig in het buitenland, maar eenzaamheid en verbroken familierelaties liggen eveneens op de loer. Daaropvolgend vertelde promovenda Malin Katja Meyer over haar onderzoek naar het identificeren van stressfactoren in het dagelijks leven van de moderne maatschappij.

Joeke Kuyvenhoven presenteerde haar promotieonderzoek naar de invloed van verhuizingen in het leven van kinderen. Volgens haar beleven kinderen dit zeer verschillend: een verhuizing naar een betere buurt kan positieve gevolgen hebben, maar frequent van woning veranderen kan de ontwikkeling van kinderen ook ernstig verstoren. Universitair docent Roselinde van der Wiel ging eveneens in op het thema verhuizen. In haar onderzoek kijkt ze naar relaties, familiecomplexiteit en langeafstandsverhuizingen, met als centrale vraag: wie trekt bij wie in?

De laatste duo-pitches werden verzorgd door promotieonderzoekers Anna Tort Carrera en Claudio Annibali. Carrera vertelde over haar onderzoek naar de buurt waar kinderen opgroeien en welke invloed dit heeft op hun mentale gezondheid. De promovenda vergeleek het met het spelletje Jenga: hoe meer bouwstenen er worden weggetrokken, hoe wankeler het bouwwerk wordt. Tot slot vertelde Annibali over niet-gediagnosticeerde diabetici en de gevolgen voor de economie. Bij de diagnostisering blijken onder meer grote sekseverschillen voor te komen, zo concludeerde Annibali.