Marc Hertogh: ‘Onderwijsvernieuwing is experimenteren’

Studenten laten adviseren in een lopende wetgevingsprocedure voor de Tweede Kamer, dat is wat hoogleraar rechtssociologie Marc Hertogh voorstelde. De studenten verrasten Hertogh met de kwaliteit van hun werk, ondanks het grillige verloop van het proces en veranderende deadlines. Kamerleden waren onder de indruk van de adviezen. Zijn studenten nomineerden het vak voor de Best Practice in Teaching & Learning Award 2023. Tot zijn eigen verbazing won Hertogh de prijs voor het 'Seminaar Beleidsanalyse’ waarin active learning, recht in de praktijk en praktijkgerichte competenties van studenten de belangrijkste speerpunten zijn. 

Van harte gefeliciteerd. Niet verwacht dus?

‘Eigenlijk helemaal niet. Ik was onder de indruk van alle genomineerden. Stuk voor stuk fantastische projecten en ik vond het erg leuk om te zien waar andere faculteiten mee bezig zijn. Het was vooral ook een eer om door de studenten genomineerd te zijn, maar ik was er niet op voorbereid om daadwerkelijk te winnen.
Ik heb het eigenlijk zelf nooit echt gezien als een best practice. Het was iets wat op mijn pad kwam en dat pakte gelukkig heel erg goed uit. Ik zie de prijs vooral als een erkenning voor het innovatieve onderwijs aan de Faculteit Rechtsgeleerdheid en bij onze eigen opleiding Juridische Bestuurskunde. Mijn collega’s zijn naast de noodzakelijke hoor- en werkcolleges altijd bezig met innoveren, om de lesstof nog interessanter te maken voor de student. Deze award is voor onze faculteit en mijn vakgroep een aanmoediging om daarmee door te gaan.’

Hoe is jouw best practice tot stand gekomen?

‘We hebben in Nederland wetgeving voor bescherming van klokkenluiders. Denk daarbij aan de bouwfraude, of recenter The Voice of Holland. Zij trekken aan de bel om een misstand, vaak van maatschappelijk belang, aan de kaak te stellen. Hoe voorkom je dat personen op een zijspoor worden gezet omdat zij die klok luiden? Daar is wetgeving voor, maar in Nederland lopen we inmiddels achter bij nieuwe Europese richtlijnen. De minister van Binnenlandse Zaken heeft een voorstel gedaan om de wetgeving aan te passen. De Tweede Kamer heeft mij en een collega van de VU gevraagd om deze wetgeving kritisch te bekijken, via de zogenaamde wetenschapstoets. Omdat deze vraag parallel liep met het seminaar Beleidsanalyse leek het mij leuk en interessant voor studenten om mee te denken. Normaliter schrijven zij tijdens dit seminaar een beleidsadvies voor een zelfgekozen fictieve opdrachtgever. Nu liet ik hen instappen in een lopende wetgevingsprocedure. Ik heb de belangrijkste pijnpunten van de nieuwe wet uitgelicht en in groepjes hebben de studenten hun tanden in elk van de deelonderwerpen gezet. Ze hebben bijvoorbeeld gekeken of er een noodfonds voor klokkenluiders moet komen. Verder kijk je wie er betrokken zijn, welke mogelijke beleidsinstrumenten nodig zijn, wat zijn voor- en nadelen, wat kost het en wat is het politieke draagvlak van deze wet. De adviezen van de studenten heb ik mede gebruikt in de presentatie van de wetenschapstoets aan de Tweede Kamer.’

Wat vonden de studenten van het vak?

‘Ik was verrast door de kwaliteit die de studenten leverden en hun diepe kennis van de casus. We hebben de studenten uitgenodigd op de publieke tribune om bij de presentatie aan de vaste Kamercommissie aanwezig te zijn. Zij hoorden in mijn antwoorden aan de Tweede Kamerleden hun eigen beleidsadviezen terug. Dat is heel mooi natuurlijk. De studenten namen het allemaal heel serieus, omdat zij serieus werden genomen. Zo’n proces verloopt, anders dan een reguliere lesmethode, wel grillig en onvoorspelbaar. Dat bracht met zich mee dat studenten flexibel moesten opereren, omdat de Kamer het advies eerder nodig had dan gepland. De bedoeling was om elke twee weken een opdracht in te leveren, maar de deadlines werden naar voren gehaald. Dat legde extra druk op mijn studenten, maar daar gingen ze heel goed mee om. Ik was zelf zeer onder de indruk van de kwaliteit van hun werk.
Er was ook wel wat teleurstelling omdat niet alle inhoudelijke adviezen werden overgenomen. Dat heeft onder andere te maken met politieke machtsverhoudingen. Kamerleden willen soms alleen een politiek punt maken en niet per se inhoudelijk veranderingen zien. Al die onderdelen van het proces zijn goed voor studenten om eens mee te maken. Ze zien bovendien wat het werk na hun studie echt in kan houden. Lang niet alle rechtenstudenten worden rechter of advocaat, maar velen zullen terechtkomen in de publieke sector en zich bezighouden met beleid. Nu hebben ze een beter beeld van wat dat in de praktijk inhoudt.’ 

Krijgt het vak een vervolg?

 ‘Zeker. We doen bij onze vakgroep regelmatig onderzoek voor externe partijen, zoals een ministerie, een gemeente of een rechtbank. We zijn aan het kijken of we een interessante casus kunnen koppelen aan het vak voor volgend jaar. Er liggen wel een paar opties vergelijkbaar met het vraagstuk van dit jaar.’

Wat kun je andere docenten aanraden?

 ‘Vaak geven wij een vak al jaren op dezelfde manier. Als er geïnnoveerd wordt gaat dat meestal via vergaderingen, rapporten en protocollen. In mijn ogen gaat onderwijsvernieuwing meer om experimenteren. Je bent natuurlijk afhankelijk van collega’s die je de ruimte willen geven om iets nieuws te proberen en van enthousiaste studenten die meedoen. Maar het is mooi om samen het avontuur aan te gaan waarbij je ook eerlijk moet zijn dat er dingen aangepast kunnen worden, zoals een planning, en dat niet alles loopt zoals gedacht. Wees niet te bang om eens wat nieuws te proberen. Wie weet tot wat voor moois het kan leiden, voor de student en voor jezelf.’