'Het experiment met promotiestudenten heeft ontzettend goed geholpen'

Op 1 september 2016 begon de Rijksuniversiteit Groningen met het Programma Promotieonderwijs, in het kader van het landelijke Experiment Promotieonderwijs van het ministerie van OCW. De RUG nodigde geselecteerde studenten uit een eigen promotievoorstel te schrijven in samenwerking met een promotor naar keuze. Promotiestudenten krijgen op die manier de kans hun eigen onderzoek vorm te geven. Naar aanleiding van de landelijke evaluatie van het experiment beschouwt rector magnificus Cisca Wijmenga de opbrengsten van het Groningse programma.

Behoefte aan kenniswerkers

Uit recente publicaties van de OESO en het Rathenau Instituut blijkt dat Nederland in vergelijking met andere kennisintensieve economieën relatief weinig gepromoveerden heeft. 'Wij willen meewerken aan de oplossing van dat maatschappelijke probleem. De eerste doelstelling van ons Programma Promotieonderwijs is dan ook om meer studenten de mogelijkheid te geven te promoveren en onze samenleving op termijn te versterken met meer hoogopgeleide kenniswerkers. We hebben ons vooraf gerealiseerd dat we een spannend traject tegemoet gingen, waarin we moeilijkheden zouden tegenkomen. We hebben echt onze nek uitgestoken. En met succes: het experiment heeft enorm geholpen.'

Dromen najagen

'Het is onze ambitie om jonge talentvolle academici de kans te geven hun droom na te jagen. Dat lukt onvoldoende in het systeem van werknemerpromovendi, omdat er de afgelopen jaren te weinig landelijke financiering geweest is voor promotieplekken. Dankzij ons Programma Promotieonderwijs is het aantal Groningse promotieplaatsen in de eerste geldstroom aanzienlijk verhoogd. We zien een toename van het aantal promoties met meer dan 20% ten opzichte van de situatie voorafgaand aan het experiment. Ik ben er trots op dat onze organisatie daarin is geslaagd. Landelijk is er de afgelopen jaren geen stijging meer te zien en de RUG onttrekt zich aan dat beeld.'

Nieuwsgierigheidgedreven onderzoek

Een fundamentele pijler onder het Programma Promotieonderwijs is de ruimte voor meer eigen onderzoek, gefinancierd vanuit de eerste geldstroom. Onderzoek dat past in het Strategisch Plan van de universiteit, waarbij studenten binnen een bepaald thema geheel vrij zijn hun eigen richting te bepalen. 'Dankzij het grote aantal beschikbare plaatsen binnen het Programma zijn er bijvoorbeeld ruime kansen voor researchmasterstudenten die hun eigen promotievoorstel schrijven. Zo geven we een stevige impuls aan universitair onderzoek gedreven door nieuwsgierigheid.'

Sociaal vangnet

Promotiestudenten hebben de status van student, voor de uitbetaling van hun beurs krijgen ze een fictief dienstverband. Dat betekent dat de RUG loonbelasting en sociale-verzekeringspremies betaalt, zodat zij recht hebben op sociale voorzieningen en toeslagen. Promotiestudenten betalen geen pensioenpremies en ze ontvangen geen eindejaarsuitkering en vakantiegeld. Dat zorgde gedurende het Programma Promotieonderwijs voor weerstand.

'Bij de start was de medezeggenschap kritisch en ook bij de verlenging van het Programma hebben we samen pittige discussies gevoerd. Voor veel problemen heeft de universiteit zelf een oplossing gevonden, vaak in nauw overleg met de lokale Belastingdienst. In theorie was het daarmee vaak goed geregeld, maar het was veel beter geweest als over de fiscale inbedding vooraf landelijke afspraken waren gemaakt.'

'We hebben ontzettend onze best gedaan om dit experiment tot een succes te maken en de promovendi optimaal te ondersteunen. De universiteit heeft bijvoorbeeld een balie ingericht met mensen die precies weten welke ondersteuning deze groep studentenpromovendi nodig heeft. Vaak gaat het om complexe vragen. We hebben continu oplossingen gezocht, zelfs wanneer dat eigenlijk niet onze taak was.'

Ongelijkheid verdwenen

De RUG streefde vanaf het begin naar een gezond wettelijk en sociaal systeem voor alle promovendi met een beurs, nadrukkelijk óók voor internationale promovendi met een competitieve beurs uit eigen land. In het Programma Promotieonderwijs verstrekt de RUG zowel volledige als aanvullende beurzen ('top-ups') inclusief loonbelasting en sociale premies. Deze 'top-ups' vullen de eigen beurs aan tot het niveau van de netto beurs van promotiestudenten met een volledige beurs en bieden zo de garantie op goede leefomstandigheden met sociale zekerheid. 'Voorheen bestonden er grote verschillen tussen promovendi. Vooral buitenlandse promovendi met een beurs uit hun thuisland kenden een achterstandspositie. Dat hebben wij rechtgetrokken. De schrijnende gevallen zijn verdwenen. Het is prachtig om te zien dat de RUG hiermee nu landelijk een voorbeeld is.'

Voorbereiding op de arbeidsmarkt

Uit het onderzoek van het Rathenau Instituut blijkt dat landelijk slechts 13% van de promovendi zich goed voelt voorbereid op de arbeidsmarkt. Dat raakt de derde doelstelling van het Programma Promotieonderwijs: het opzetten van een opleiding die goed voorbereidt op een baan na de promotie. 'Wij ontwikkelden een nieuw en uitgebreid cursus- en workshoppakket: de Career Perspectives Series. Een aansprekend voorbeeld is het vak My Future Career, waarvoor we een aparte docent aanstelden. De opleiding begeleidt de promovendi bij de keuze voor een carrière binnen of buiten de academie en ondersteunt hen bij het gekozen pad. We werken onder meer aan een career portal voor vroegtijdig contact tussen promovendi en bedrijven over stages of mentoren.'

'Ik ben ontzettend trots op deze loopbaanvoorbereiding. Het is een directe opbrengst van het landelijke experiment. Er bleek ook bij werknemerpromovendi grote behoefte aan. Uit onze cijfers blijkt dat vrijwel alle promotiestudenten direct na hun promotie een baan vinden. Dat is een fantastisch resultaat.'

Experiment is niet de kern

'Onze ervaringen tot nu toe laten zien dat de gepromoveerden binnen ons Programma Promotieonderwijs een aanwinst zijn voor het promotiestelsel,' concludeert Wijmenga. 'Daarom is het jammer als het promotieonderwijs straks stopt. Maar dat is voor mij niet de kern. Het belangrijkste is dat meer mensen kunnen promoveren.

De RUG wil optimale kansen bieden aan zoveel mogelijk jonge talentvolle academici. Promovendi zijn een belangrijke en onmisbare schakel in het wetenschappelijk onderzoek. Het promotieonderwijs is bij de RUG een succesvolle aanvulling gebleken op het reguliere systeem van werknemerpromovendi. Intussen hebben we ook dankzij een grote donatie een nieuw programma voor extra promotieplaatsen kunnen opzetten (M20) om zo een bijdrage te blijven leveren aan een gezond wetenschappelijk klimaat in Nederland.'