Religieus erfgoed: oude cultuur in hedendaagse gemeenschappen

Veel mensen hebben niet zo’n duidelijk idee van het belang van religieus erfgoed. Student-assistenten Kjelda Glimmerveen en Loïs Bakker leggen het uit. Ze zijn ervan overtuigd dat ook jongeren erfgoed interessant kunnen vinden, als je ze het maar laat zien en meemaken.

In september vorig jaar vond de kick-off van het Netwerk Religieus Erfgoed plaats. Wat is het belang van dit erfgoed?

Het Netwerk wil musea, hogescholen en universiteiten, kerkstichtingen en andere erfgoedorganisaties verbinden om kennis te vergroten op het gebied van religieus erfgoed en de ontwikkelingen die plaatsvinden. Er zijn dertien organisaties bij betrokken, waaronder in Groningen de Stichting Oude Groninger Kerken en de Dorpskerkenbeweging. Dat erfgoed is belangrijk op allerlei manieren. Kerken en andere religieuze gebouwen zijn natuurlijk lokaal van belang; voor de steden, dorpen en wijken waar ze in staan zijn ze vaak cruciaal voor de gemeenschap. Maar ook nationaal gezien is er steeds meer aandacht voor religieus erfgoed. Het zijn immers stukjes van onze geschiedenis, onze cultuur en onze nationale identiteit.

Hoe maak je het belang van erfgoed duidelijk voor anderen, met name jongeren?

Dat kan lastig zijn, want mensen hebben vaak niet zo’n goed idee van wat erfgoed nou precies inhoudt. Ze hebben misschien een vage indruk van een oud museum of een afbrokkelende kerk, terwijl het leuke aan erfgoed juist is dat het ook nu nog invloed heeft. Wij denken dat jongeren het vaak wel interessanter gaan vinden wanneer ze hun eigen erfgoed ontdekken: stambomen, familiegeschiedenis, hun eigen specifieke mengeling van culturen. Religieus erfgoed kan natuurlijk van alles zijn; kerken zijn religieus erfgoed, maar religieuze rituelen of verhalen ook. Wanneer jongeren dat ontdekken komt vaak ook die vonk naar boven en het besef dat het toch wel interessant kan zijn. Het laten zien en beleven kan ook interesse wekken. Neem ze mee naar (herbestemde) kerken, musea en archieven. Het zal natuurlijk niet iedereen aanspreken, interesses verschillen, maar zien en meemaken maakt veel meer indruk dan er alleen maar over horen. Er zijn allerlei manieren om jongeren actief bezig te laten gaan met erfgoed.

Wat doen jullie zelf voor onderzoek?

Kjelda: Ik doe vooral onderzoek naar religie en fictie, maar ook daar komt erfgoed regelmatig in terug. Op het moment kijk ik bijvoorbeeld naar de films van Indiana Jones en de boeken van Dan Brown, om te onderzoeken hoe westerse personages omgaan met erfgoed van andere culturen.|
Loïs: Ik doe onderzoek naar religie in middeleeuwse manuscripten, met name de relatie tussen joden en christenen in West-Europa. De manuscripten en de inhoud die ze bevatten zijn onderdeel van ons erfgoed.

Jullie hebben waarschijnlijk al veel mooie initiatieven voorbij zien komen als het gaat om herbestemming van religieus erfgoed. Wat springt er voor jullie uit?

Loïs: Ik word altijd erg enthousiast van boekenwinkels in kerken, zoals in Zwolle of Maastricht. Dat komt omdat dit twee van mijn favoriete dingen combineert: mooie oude gebouwen en boeken!

Kjelda: Boekwinkels in kerken vind ik inderdaad ook helemaal top! Ik heb ook iets ontzettend leuks gezien in Veelerveen, waar er een restaurant genaamd ‘t Moment in een oud kerkje gevestigd zit. Zo is het nog steeds een ontmoetingsplek en wordt ook de mooie architectuur behouden, maar heeft het toch weer een nieuwe bestemming.

Wat doet dit met de dorpen en gemeenschappen waarin je werkt? Hoe worden de projecten ontvangen?

Het verschilt per organisatie, maar bijvoorbeeld de Stichting Oude Groninger Kerken herbestemt alleen kerken op initiatief van het dorp zelf. Het is belangrijk dat het dorp betrokken is en ook zelf beslissingen neemt, want de bewoners zijn uiteindelijk degenen die het gebouw moeten onderhouden en er gebruik van moeten maken. Vaak zijn er in de dorpen al initiatieven, ook als het gebouw nog functioneert als kerk. Er zijn bijvoorbeeld dorpen waar de kerkklok wordt geluid op bepaalde momenten en het overlijden van naasten wordt herdacht (een soort allerzielen). Het gebouw heeft een functie voor de gemeenschap. Vaak vindt de gemeenschap het dan ook heel fijn dat de kerk niet wordt afgebroken, maar nog steeds gebruikt wordt. Aan de andere kant zijn er weleens conflicten: verschillende partijen hebben verschillende ideeën over hoe een kerk moet worden ingericht, en niet alles is mogelijk. Dan moet je tot een compromis komen.

Over een tijdje zijn jullie afgestudeerd. Wat zijn jullie ambities voor daarna?

Kjelda: Ik zit in het eerste jaar van mijn onderzoeksmaster, dus het duurt nog even voor ik ben afgestudeerd! Gelukkig maar, want ik weet nog niet precies wat ik daarna wil gaan doen. Een PhD trekt me wel, want ik heb echt mijn passie gevonden in schrijven en onderzoek doen. Maar die interesses kan ik natuurlijk ook op andere manieren inzetten. Ik wil vooral graag nieuwe dingen blijven doen en mijn creativiteit blijven gebruiken.

Loïs: Ik zit in het tweede en laatste jaar, dus ben best veel bezig met wat ik hierna wil doen. Ik zit er ook aan te denken om een PhD te doen, maar ik zou ook graag in een archief willen werken, of een andere instantie die met erfgoed werkt. Ik heb vorig jaar stage gelopen bij het Drents Archief en had het daar enorm naar mijn zin. Ik hou ervan om oude materialen te onderzoeken en een manier te vinden om ze interessant te maken voor de mensen van nu.

Meer informatie

Netwerk Religieus Erfgoed, crh@rug.nl