Meebesturen gemeente kost politieke partij stemmen – maar de ene meer dan de andere

Politieke partijen die wethouders leveren om een gemeente te besturen verliezen gemiddeld 5 procent van hun raadszetels wanneer er opnieuw verkiezingen zijn. Het zetelverlies hangt onder meer af van de partij en van het aantal partijen in het college. Dat blijkt uit onderzoek van het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (COELO) op basis van verkiezingsuitslagen in de periode 1990-2018. COELO is een onderzoeksinstituut van de Rijksuniversiteit Groningen.

Een partij die in een coalitie stapt, zal compromissen moeten sluiten. Kiezers lijken daar vaak negatief op te reageren, concluderen hoogleraar Maarten Allers, Joes de Natris en Harm Rienks. Niet alle partijen blijken echter nadeel te hebben van collegedeelname: ChristenUnie en SGP winnen juist zetels en voor de PvdA vinden de onderzoekers geen effect. Bij CDA en VVD leidt besturen tot een beperkt verlies. Lokale partijen, D66 en GroenLinks verliezen al meer en de SP wordt zwaar afgestraft als die partij wethouders levert. Er is geen trend in de gevolgen van meebesturen: kiezers reageren anno 2018 niet negatiever op collegedeelname dan een kwart eeuw geleden.

Alleen verlies bij kleine coalities

Opvallend is dat collegepartijen alleen worden gestraft wanneer er maximaal drie partijen aan het college deelnemen. Zitten er meer partijen in het college, dan leiden die geen zetelverlies. Wellicht is het voor teleurgestelde kiezers in die situatie moeilijker om bepaalde partijen de schuld te geven van tegenvallende resultaten, stellen de onderzoekers.

Verder blijkt dat zetelverlies na collegedeelname alleen optreedt als een partij minder dan vier collegetermijnen in het college heeft gezeten. Als een partij voor een vierde termijn (of meer) in het college zit, dan zijn er geen negatieve electorale gevolgen meer.

Invloed landelijke politiek

Ook als een partij landelijk meeregeert, is er zetelverlies bij gemeenteraadsverkiezingen. Kennelijk worden lokale kandidaten afgerekend door kiezers die teleurgesteld zijn in hun landelijke collega’s. Of een partij al dan niet in het kabinet zit, heeft echter geen effect op het verlies van een partij als gevolg van collegedeelname.

Factoren filteren

De langjarige aanpak van dit onderzoek en de grote variatie in lokale kenmerken van partijen maakte het mogelijk om de invloed van allerlei andere factoren op verkiezingsuitkomsten te filteren. ‘Wanneer wij bijvoorbeeld zeggen dat CU en SGP na collegedeelname geen zetels verliezen maar juist winnen, dan komt dat bijvoorbeeld niet doordat deze partijen vaak klein zijn’, zegt Maarten Allers, hoogleraar Economie van decentrale overheden. ‘Met de grootte van partijen, en met andere kenmerken, wordt namelijk al rekening gehouden.’

Meer informatie

• Contact: Prof.dr. Maarten Allers