Harry Garretsen: ‘Juist nu hebben we behoefte aan een sterke overheid’

Het Duisenberg Building, vijfde verdieping, op de Zernike Campus is de thuisbasis van hoogleraar International Economics and Business Harry Garretsen. Garretsen is zeer geïnteresseerd in de interactie tussen economie, politiek en leiderschap. Samen met prof.dr. Janka Stoker runt hij het onderzoeksinstituut ‘In the LEAD’. In oktober verschijnt hun nieuwe boek, ‘Goede leiders zweven niet’.

^{Tekst: Martin Althof / Foto's: Elmer Spaargaren}

Garretsen constateert dat het op het eerste gezicht goed gaat met de economie in ons deel van de wereld. De economische crisis ligt achter ons, de investeringen trekken aan, de koopkracht blijft op peil en er is geen sprake van massawerkloosheid. En tegelijkertijd broeit er iets. Garretsen: ‘Of het goed gaat, is wel afhankelijk aan wie je het vraagt. De economische cijfers zijn positief, tegelijkertijd wordt deze tijd gekenmerkt door vele onzekerheden. Brexit, Trump, handelsoorlogen, de EU die onder druk staat, migratie, Griekenland en Italië. Er is blijkbaar onvrede, ontevredenheid en onzekerheid bij veel mensen in Europa en de Verenigde Staten. Dat uit zich in de keuze voor partijen en personen die deze zorgen weten te adresseren.’

Waarom Brexit en Trump?

Garretsen stelt vast dat het afschaffen van grenzen en het stimuleren van vrijhandel ook verliezers heeft opgeleverd. Bijvoorbeeld in de oude industriegebieden in de Verenigde Staten en Engeland. ‘Daar hebben we lange tijd geen oog voor gehad. In Engeland kregen Brussel en de EU de schuld van de economische problemen. Dat leidde tot Brexit. Veel mensen voelden en voelen zich onzeker, hebben angst om hun baan te verliezen. En daarmee de controle over het eigen bestaan. Niet voor niets was de Brexit-leus: ‘Let’s take back control.’

Onzekerheid in de middenklasse

Werkeloosheid en economische crisis, het zijn geen nieuwe verschijnselen. Maar dit bleef beperkt tot bepaalde gebieden en economische sectoren en trof meestal de laagopgeleiden, een groep die traditioneel niet of minder stemt. Garretsen: ‘We zien nu dat de onzekerheid een deel van de middenklasse heeft bereikt. Binnendringt in het hart van de samenleving, bij mensen die wel naar de stembus gaan. Ook deze mensen vrezen voor hun baan, hun toekomst en die van hun kinderen. Die groep wordt dus groter en gaat electoraal zweven, op zoek naar een antwoord. De traditionele politiek heeft die antwoorden op dit moment niet of onvoldoende.’

Is er een antwoord mogelijk?

Populistische partijen zijn bezig aan een stevige opmars. Ze staan niet langer aan de zijlijn, in steeds meer landen maken ze deel uit van de regering en bepalen ze mede het beleid. Garretsen: ‘Trump en de populisten in landen als Italië en Oostenrijk verwoorden zeker zorgen die leven in de samenleving. Alleen deugen hun oplossingen niet. Tegelijkertijd is ook het antwoord van de traditionele politieke partijen volstrekt onvoldoende: “vrijhandel, open grenzen, we zullen het u nog één keer uitleggen, gelooft u dat nu maar, het komt allemaal goed”.

Maar hoe zou dat antwoord eruit kunnen zien? Harry Garretsen vindt dat we juist in deze tijd een sterke overheid nodig hebben, die een grotere rol naar zich toetrekt dan nu het geval is. ‘Een overheid die de zorgen echt serieus neemt, begrip toont voor de mensen die hun baan kwijtraken. Een overheid die echt investeert in onderwijs, in bij- en omscholing. Mensen moeten het gevoel hebben dat de overheid hen ondersteunt. Nee, ik zie de contouren van zo’n nieuwe overheid nog niet. De politici van de traditionele middenpartijen staan voor een grote uitdaging. Je ziet ze worstelen. Ze hebben het moeilijk. Extreme verhalen zijn nu eenmaal makkelijker te vertellen. Eenvoudige oplossingen lijken vaak aantrekkelijk.’

Een wereld van open grenzen

Economisch gezien heeft Nederland baat bij vrijhandel en een wereld van open grenzen, zo wordt altijd gezegd. Klopt dat? Garretsen: ‘Ja, in principe is dat zo. Maar daarmee is het verhaal niet af. Een systeem van vrijhandel betekent niet dat je dan als overheid maar achteroverleunt en de vrije economische krachten hun gang laat gaan. Regulering is noodzakelijk, ook door de EU. We moeten erkennen dat sommige zaken beter in Europees verband kunnen worden gerealiseerd. Ook Mark Rutte heeft dat onlangs duidelijk gesteld. Daarbij zijn er meer smaken, het menu is wellicht veel gevarieerder dan menigeen denkt. Vergelijk als voorbeeld de economieën van Zweden en de Verenigde Staten. Beide gebaseerd op vrijhandel, maar zeer verschillende modellen. Als het gaat om belastingheffing, inkomensverdeling, de vrijheid van het individu, de sociale zekerheid en de rol van de overheid. Als economen hebben we politici nodig die dit verhaal kunnen en durven te vertellen.’

Gevoel en verstand

Garretsen constateert een strijd tussen het gevoel en het verstand. Waarbij het gevoel hier en daar aan de winnende hand lijkt. Garretsen: ‘Trump is heel sterk van het gevoel: “Geloof mij”. Hij reageert via tweets, snel, op gevoel. Zonder dat daar grondige analyses aan ten grondslag liggen. Het Verenigd Koninkrijk stemde op gevoel voor een vertrek uit de EU. Opvallend genoeg juist de gebieden die sterk afhankelijk zijn van handel met Europa. Een duidelijke anti-Brussel stem. Overigens blijkt nu dat een groot deel van de mensen die twee jaar geleden niet hebben gestemd, daar nu spijt van heeft. Hadden ze wel gestemd dan zou ‘remain’ hebben gewonnen. Italië verlangt terug naar de lire, dat is gevoel. Maar heeft schulden in euro’s. Wanneer het land dat in lire’s moet afbetalen, is Italië failliet.’

Beter uitleggen en invloed uitoefenen

Volgens Harry Garretsen moet de conclusie daarom zijn dat de feiten niet altijd overtuigen. Er is blijkbaar meer nodig dan slechts het presenteren van de feiten: ‘Wij hebben als economen heel lang gedacht dat wij analyseren en dat de politiek beslist. Dat is natuurlijk nog zo. En toch moeten we onze taken oprekken. Een intelligente analyse alleen is niet genoeg. We moeten zaken beter uitleggen en meer invloed uitoefenen. En daarmee een brug slaan tussen politiek leiderschap en economie.’