Nieuwe dateringen voor de verspreiding van moderne mensen naar Europa

Nieuwe dateringen met behulp van de koolstof-14 methode laten zien dat moderne mensen minstens vanaf 45.900 jaar geleden in de Levant leefden en van daaruit Europa hebben gekoloniseerd. Het gebruik van geavanceerde gereedschappen is al voor de kolonisatie uitgevonden. Tot nu toe werd aangenomen dat dit een ‘Europese’ uitvinding was.

Een internationaal team onder leiding van onderzoekers van het Max Planck Instituut voor Evolutionaire Antropologie in Leipzig in samenwerking met wetenschappers van de Universiteiten Leiden, Groningen, Mainz, York en Cambridge zijn dit te weten gekomen door het dateren van schelpen van de vindplaats Ksâr ‘Akil in Libanon. De resultaten zijn deze week gepubliceerd in het tijdschrift Proceedings of the National Academy of Sciences.

Migratie volgen

Ksâr ‘Akil is een van de weinige vindplaatsen waar menselijke fossielen direct in verband kunnen worden gebracht met geavanceerde werktuigen en ander archeologisch materiaal uit de oude steentijd (het paleolithicum). Soortgelijke werktuigen duiken kort daarna ook op verschillende plekken in Europa op en zo is het mogelijk de migratie van deze mensen te volgen.

Vroegst bekende fossielen

De onderzoekers dateerden schelpen van de zeeslak Phorcus turbinatus, die door de bewoners van Ksâr ‘Akil gegeten werden. Ze kwamen erachter dat de eerste moderne mensen daar al minimaal 45.900 jaar geleden aankwamen. Dit is eerder dan de vroegst bekende fossielen in Europa, die van tussen de 45.000 en 43.000 jaar geleden dateren. Dit duidt erop dat de Levant als een doorgang diende voor de verspreiding van onze voorouders die uit Afrika vertrokken en uiteindelijk Eurazië koloniseerden.

Kenmerken moderne mensen

De verspreiding van deze moderne mensen, die in gedrag en uiterlijk al erg op ons leken, gaat gepaard met veranderingen in de techniek en materialen die gebruikt werden om werktuigen te maken. Verder kenmerken de moderne mensen zich door gebruik van versieringen zoals kralen van schelp, bot en ivoor en het gebruik op grote schaal van oker als rode kleurstof. De archeologie gebruikt deze veranderingen om de overgang van het Midden naar het Jong Palaeolithicum te definiëren.

Nieuwe methode voor datering

In hun studie hebben de onderzoekers een nieuwe methode gebruikt om de kwaliteit van de gedateerde schelpen te evalueren. Zestien schelpen, die op basis van macroscopische en chemische criteria intact leken, zijn gedateerd. Met behulp van speciale methoden (onderzoek naar sedimentveranderingen, zuurstofisotopen en modelleren van de C14 resultaten) is een nieuwe chronologie voor het begin van het Jong Palaeolithicum van Ksâr 'Akil gemaakt.

Eerder dan tot nu toe gedacht

De resultaten geven aan dat jong palaeolithische moderne mensen meer dan 45.900 jaar geleden in de Levant aanwezig waren. Dit is eerder dan tot nu toe werd gedacht en maakt de Libanese fossielen ouder dan vergelijkbare fossielen in Europa. De nieuwe dateringen wijzen er op dat onze directe voorouders vanuit de Levant Europa hebben gekoloniseerd.

Referentie: Bosch, M. et al.: New chronology for Ksâr ‘Akil (Lebanon) supports Levantine route of modern human dispersal into Europe . Proc. Natl Acad. Sci. USA http://dx.doi.org/10.1073/pnas.1501529112 (2015). Doi: 10.1073/pnas.1501529112

Meer informatie

Prof. dr. ir. Johannes van der Plicht is leider van het C14 laboratorium van de Rijksuniversiteit Groningen. Daarnaast is hij buitengewoon hoogleraar isotopen-archeologie aan de Universiteit Leiden. Naast zijn werk op het gebied van C14 dateringen die gebruikt worden om de chronologie van archeologische vindplaatsen te achterhalen, houdt hij zich ook bezig met stabiele isotopen analyses van stikstof en koolstof van fossiel bot. Dit helpt ons conclusies te trekken over paleo dieet, migratie, klimaatsveranderingen en chronologie.

Telefoon: 050-3634730
email: j.van.der.plicht@rug.nl