Promotie dhr. F. Lelli: Starbursts and gas dynamics in low-mass galaxies

Promotie: dhr. F. Lelli

Proefschrift: Starbursts and gas dynamics in low-mass galaxies

Promotor(s): prof.dr. M.A.W. Verheijen, prof.dr. F. Fraternali

Faculteit: Wiskunde en Natuurwetenschappen

Starburst in dwergstelsels werpt nieuw licht op evolutie heelal

In het ontstaan van het universum speelt het stervormingsproces een fundamentele rol. Groei en vorming van sterrenstelsels zijn grotendeels bepalend voor de waargenomen kenmerken van nabijgelegen sterrenstelsels in het huidige kosmische tijdperk. In zijn proefschrift bestudeerde Federico Lelli de structuur en evolutie van dwergstelsels.

Dit zijn kleine sterrenstelsels die minder dan één miljard sterren bevatten en een fysieke omvang hebben die ongeveer twintig keer kleiner is dan de Melkweg. In het bijzonder richtte Lelli zich op dwergstelsels die sterren vormen in een ongebruikelijk hoog tempo en daarom starbursting dwergstelsels genoemd worden.

Deze objecten zijn zeldzaam in het huidige kosmische tijdperk. Maar toen het heelal jonger was en de eerste kleine sterrenstelsels zich vormden vanuit het oergas, kwamen ze veel vaker voor. Nabijgelegen starbursting dwergstelsels leveren dus cruciale informatie voor het begrip van de processen die een starburst in gang zetten tijdens verschillende kosmische tijdperken.

In zijn proefschrift laat Lelli zien dat er een sterke relatie bestaat tussen de stervormende activiteit in dwergstelsels en hun interne dynamiek, die bepaald wordt door de verdeling van de lichtgevende massa (die voornamelijk bestaat uit sterren en gas) en van de mysterieuze donkere materie. De totale massa (lichtgevend en donker) in starbursting dwergstelsels is sterk geconcentreerd in het centrum van het stelsel. Wanneer de starburstperiode eindigt, evolueren deze stelsels waarschijnlijk naar een speciale familie van compacte sterrenstelsels met een soortgelijke centrale massaconcentratie. Bovendien wordt de starburst waarschijnlijk in gang gezet door externe mechanismen als interacties en fusies tussen dwergstelsels. Deze resultaten werpen nieuw licht op de algemene evolutie van dwergstelsels.

Federico Lelli (Italië, 1984) studeerde sterrenkunde in Groningen. Het onderzoek werd uitgevoerd bij het Kapteyn Instituut voor Sterrenkunde van de RUG. Lelli gaat door met zijn onderzoek naar dwergstelsels als postdoc bij de Case Western Reserve University (VS).