‘Keuzes in Global Health: wie laten we buiten de boot vallen?’

Toegang tot basis gezondheidszorg is een mensenrecht. Het weghalen van voorzieningen uit de basisgezondheidszorg, zoals moderne anticonceptie voor jonge vrouwen van 21-25 jaar, ziet prof. dr. Hans Hogerzeil dan ook als een schending van de Mensenrechten verdragen die door Nederland zijn ondertekend. Hogerzeil is benoemd tot hoogleraar Global Health aan het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) en houdt op 19 maart 2013 zijn inaugurele rede bij de aanvaarding van zijn leerstoel.

In het vakgebied Global Health werken diverse disciplines samen om de consequenties van beleid zichtbaar te maken. Hogerzeil illustreert dit aan de hand van het schrappen van anticonceptie uit de basiszorg voor 21-25 jarigen. “Economen beargumenteren dat vrouwen dit zelf wel kunnen betalen. Dat geldt zeker voor een deel van de 500.000 vrouwen in deze groep. Maar staan we ook stil bij de consequenties voor degenen die het niet kunnen betalen?” Hogerzeil noemt bijvoorbeeld jonge vrouwen die thuis wonen en geen eigen geld hebben omdat hun inkomen nodig is voor het gezin; studentes die bij een ongewenste zwangerschap hun studie niet kunnen afmaken. “Als we deze vrouwen negeren, dan belemmeren we hun mogelijkheden tot emancipatie en hun zelfbeschikkingsrecht.”

Geneesmiddelenmarkt

Toegang tot geneesmiddelen is een belangrijk thema in Global Health. “In sommige landen gaat de helft van het inkomen van mensen op aan medicijnen,” vertelt Hogerzeil. “De vrije markt vergroot de ongelijkheid in de beschikbaarheid van essentiële geneesmiddelen in landen met lage en middellage inkomens. Onderzoek laat zien dat het vaak mogelijk is om binnen bestaande budgetten essentiële geneesmiddelen beschikbaar te maken voor de hele bevolking, als een overheid kiest voor merkloze, ofwel generieke geneesmiddelen, die 3-6 keer goedkoper zijn dan merkproducten.” Hogerzeil stelt dat overheden ervoor kunnen kiezen om te dure (merk)geneesmiddelen voor sommige mensen niet te vergoeden in het belang van het recht op basis zorgvoorzieningen van de bevolking als geheel.

Uitdaging

“We staan voor een grote uitdaging om wereldwijd gezondheidszorg te realiseren voor het toenemend aantal mensen met chronische ziekten zoals suikerziekte, astma en hart- en vaatzieken. Tezamen met kanker zijn dit de ziekten die het snelst toenemen in landen met lage en middellage inkomens en zo’n 80% van de sterfte bepalen,” zegt Hogerzeil. Patiënten met deze ziekten moeten vaak langdurig worden behandeld; dit zelf moeten betalen is vaak niet mogelijk. Patiënten gaan dan vaak eerst bankroet, en vervolgens toch dood.

Insuline

Het belang van generieke geneesmiddelen licht Hogerzeil toe aan de hand van insuline. Dit hebben mensen met type 1 diabetes dagelijks nodig omdat hun lichaam het zelf niet meer aanmaakt. “In sommige landen is insuline alleen via de vrije markt verkrijgbaar en is dan zo’n 7 keer duurder dan generieke producten die via publieke zorgvoorzieningen zouden kunnen worden verstrekt.” Hogerzeil benadrukt dat gericht beleid insuline betaalbaar kan maken voor arme mensen. “Waarom zijn er zo weinig volwassenen met insuline-afhankelijke (type 1) diabetes in Afrika? Ze hebben nooit de kans gekregen om volwassen te worden,” is zijn conclusie. “Als je kiest voor een vrije markt, dan vallen arme mensen buiten de boot. Als je kiest voor een vrije markt, wordt het aantal armen steeds groter. Elk jaar komen er in de wereld 150 miljoen armen bij, die bankroet zijn gegaan omdat zij grote medische uitgaven zelf moesten bekostigen. Ze hebben dan al hun vee en land verkocht en hebben geen bron van inkomsten meer.”

Beleid

Onder leiding van Hogerzeil heeft een internationale groep onderzoekers recent in het toonaangevende tijdschrift The Lancet onderbouwd dat de beschikbaarheid van levensreddende geneesmiddelen voor chronische ziekten belangrijk verbeterd kan worden in landen met lage en middellage inkomens. Overheden dienen daartoe zorgvuldige keuzes te maken voor de inkoop van geneesmiddelen en de opsporing van hoogrisico patiënten. “Dit vraagt om sterke regeringen die beleid realiseren dat kiest voor de belangen van de bevolking. In Groningen maken wij medische studenten bewust van dit soort zaken; en sommigen van hen kunnen misschien later helpen een verschil te maken.” Hogerzeil ziet een beweging waarbij regeringen in ontwikkelingslanden steeds meer voor hun eigen rechten en belangen opkomen en niet meer accepteren dat alleen rijke landen het gezondheidsbeleid van de wereld bepalen.

Opleiding

Vier jaar geleden is het UMCG met een unieke, Engelstalige Geneeskunde opleiding gestart die als basis de internationale bachelor Medicine, Global Health Profile heeft. “Per jaar leiden we zo’n 80-90 internationale medische studenten op, met een speciaal profiel in het vakgebied Global Health,” licht Hogerzeil toe. “Aan de Rijksuniversiteit Groningen is dit de eerste opleiding waar de studenten als een learning community met elkaar optrekken en samen leren. Vanaf 2014 worden er meer learning communities opgezet voor medische studenten in Groningen.” Hogerzeil is aangetrokken om de opleiding en het wetenschappelijk onderzoek in Global Health in Groningen verder uit te bouwen.

Curriculum Vitae

Hogerzeil begon zijn carrière als zendingsarts in India en Ghana. Na een proefschrift over essentiële geneesmiddelen in Ghana werkte hij meer dan 25 jaar voor de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). In die tijd adviseerde hij de regeringen van meer dan 40 landen in de ontwikkeling van hun geneesmiddelenbeleid. Van 2004 tot 2011 was hij als Directeur Essentiële Geneesmiddelen in Genève verantwoordelijk voor alle WHO kwaliteitsstandaarden op het gebied van medicijnen, en voor WHO’s technische assistentie op het gebied van medicijnbeleid, kwaliteit en distributie aan meer dan 100 ontwikkelingslanden.

Meer informatie: tel. (050) 361 22 00