’s Lands zanderijen te Naarden (1675-1834)

Miljoenen kruiwagens Naardens zand gingen als ballast naar de scheepvaart

Promovendus Henk Schaftenaar onderzocht de afzanding van het hooggelegen, reliëfrijke landschap rond de vesting Naarden tussen 1675 en 1834. Dat werd afgegraven op initiatief van de Staten van Holland om het bij oorlogsdreiging onder water te zetten, wat de defensie van Holland ten goede zou komen. Omdat dit idee ontstond in een tijd met weinig kennis over hydrografische omstandigheden, kon men het peil niet nauwkeurig bepalen en moest proefsgewijs worden bekeken of het gebied kon worden geïnundeerd.  

Het onderzoek van Schaftenaar bevat een reconstructie van een oud, deels verdwenen landschap. Deze reconstructie maakt voor het eerst nauwkeurig inzichtelijk hoe de afzanding verliep onder invloed van verschillende, soms tegenstrijdige belangen en onder steeds veranderende omstandigheden. Rond Naarden ontstond een moeilijk te doorkruisen, overzichtelijk schootsveld dat tevens agrarisch werd gebruikt, maar geen inundeerbare vlakte. Schaftenaars onderzoek gaat ook over verschillende soorten zand: waarvoor werden die gebruikt, hoe en waar werden ze verhandeld en hoe vond zo’n afzanding in de praktijk plaats? Zo bleek zand uit Naarden destijds te duur voor het ophogen van bouwpercelen in Amsterdam en werd het als ballast voor de scheepvaart gebruikt.

Schaftenaar combineert in zijn onderzoek kennis uit meerdere vakgebieden. Het is relevant voor zanderijen elders en het gebruik van verschillende soorten zand. Daarnaast is kennis over inundatieproeven en hydrografische omstandigheden ook relevant buiten de regio. Schaftenaar laat met zijn onderzoek zien dat het landschap een ingewikkeld fenomeen is, waarvan de geschiedenis alleen is te bestuderen met een brede, niet-disciplinair gebonden aanpak.

Proefschrift: https://hdl.handle.net/11370/a92d58db-bcf3-4cd6-b3b3-28f159232494