Typenschulbau in der DDR

De verrassende architectuur achter de schoolgebouwen uit de DDR

Er zit een grote variatie aan architectonische concepten achter de schoolgebouwen uit de DDR. Deze verrassende eigenschap rechtvaardigt het behoud van verschillende voorbeelden als cultureel erfgoed, stelt promovendus Dina Falbe.

Falbe documenteert in haar proefschrift de ontwikkeling van de gestandaardiseerde scholenbouw – de ‘Typenschulbau’ in de DDR tussen 1949 en 1989. Deze scholen werden lange tijd beschouwd als architectonisch minderwaardige relicten van een dictatuur, waarbij hun architectonische kwaliteiten grotendeels over het hoofd werden gezien. Inmiddels wordt de zogenaamde ‘ostmoderne’ architectuur echter steeds meer erkend als cultureel erfgoed. Deze scholen belichaamden gedurende lange tijd het vooruitgangsprincipe, dat de macht van de staat legitimeerde. Falbe analyseert in dit onderzoek hoe dit principe van inhoud veranderde, en hoe architecten en politici het in de loop der tijd interpreteerden. De idealistische voorstelling van planbare maatschappelijke vooruitgang, gebaseerd op wetenschappelijke en technische inzichten, vormde de basis van de standaardisatie en typering in de bouwsector. In hun ruimtelijke organisatie en positionering binnen de stedenbouw van de DDR weerspiegelen de schoolgebouwen de op nationaal en lokaal niveau uitgekristalliseerde maatschappelijke normen van hun tijd, aldus Falbe. Hoewel dit type scholenbouw terecht kan worden gezien als een instrument van een repressieve staat, die de opvoeding en opleiding van kinderen als een instrument zag om politieke doelstellingen na te streven, zijn er in zijn geschiedenis ook emancipatoire momenten zichtbaar, toont Falbe aan. De grootschalige schoolbouw was bedoeld om alle kinderen, ongeacht woonplaats of ouderlijk huis, gelijkwaardige onderwijskansen te bieden. Actoren uit de politiek, pedagogiek, wetenschap en bouwproductie drukten elk op hun eigen manier hun stempel op de ontwikkeling van de schoolbouwconcepten, waarbij zij vaak uiteenlopende standpunten vertegenwoordigden. In de praktijk waren de ontwerpen voor deze scholen het resultaat van complexe onderhandelingsprocessen, waaraan niet zelden ook de lokale bevolking deelnam. Dit leidde tot een indrukwekkende variatie aan verschillende ontwerpbenaderingen en ruimtelijke vormgevingsconcepten. Die bepalen tot op de dag van vandaag het aanzien van de bewaard gebleven gebouwen en worden in dit proefschrift gedocumenteerd. Falbe’s analyse van de ontwikkelingslijnen en karakteristieken van deze gebouwen biedt een basis voor het bepalen van de erfgoedwaarden van deze scholen.

Proefschrift: https://hdl.handle.net/11370/e50d76b9-7066-4e06-9717-799b848fde55