Oratie prof.mr. J.E. Jansen: Het schip van Theseus

Naar Romeins recht was voor de vestiging van een erfdienstbaarheid vereist dat voldaan was aan het zogenoemde nutsvereiste. De uitoefening van de erfdienstbaarheid moest het heersend erf ten nutte strekken en niet enkel degene die nu eigenaar was van dat erf. Een erfdienstbaarheid geldt immers voor eenieder die de eigendom verwerft van de bij het recht betrokken erven en niet slechts voor de eigenaren die haar vestigen. Het was daarom volgens een beroemde Romeinsrechtelijke wettekst uit de Digesten volgens de jurist Paulus niet mogelijk een erfdienstbaarheid te vestigen om ergens te wandelen, een appeltje te plukken of een diner aan te richten.

Deze tekst beheerste het Europese denken over erfdienstbaarheden gedurende de periode dat het Romeinse recht het gemeenschappelijke recht van Europa, het ius commune, was. Het nutsvereiste vond zijn weg naar de meeste moderne Europese wetboeken. De Nederlandse wetgever koos er echter voor het nutsvereiste af te schaffen bij gelegenheid van de inwerkingtreding van het Burgerlijk Wetboek in 1992.

Een rechtshistorische benadering van deze kwestie leert dat de wetgever er beter aan had gedaan vast te houden aan de traditie en het nutsvereiste te handhaven. De mogelijkheden die de kwalitatieve verplichting biedt volstaan juist voor die gevallen waarin een grondeigenaar bevoegdheden ten aanzien van andermans erf wenst die niet zijn erf, maar zijn persoonlijke genot verhogen.

Juist vanwege deze persoonsgebonden aard van de bevoegdheden gaan ze niet vanzelf mee over op diegenen aan wie hij zijn grond mocht overdragen. Iets soortgelijks werd in het ius commune afgeleid uit de Digestentekst van Paulus.

Meer informatie

• Oratie: prof.mr. J.E. Jansen
• Titel: Het schip van Theseus
• Leeropdracht: Ius Commune
• Faculteit: Rechtsgeleerdheid
• Aanmelden uiterlijk een week van te voren door de antwoordkaart terug te sturen of door opgave via het aanmeldingsformulier