Oratie dhr. prof.dr. H.R.H. Büschel: Psychopolitics of Altruism

Uit recent onderzoek blijkt dat 92 tot 94 miljoen burgers in de EU onbetaald vrijwilligerswerk doen. In Nederland werkt maar liefst 40% van de bevolking als vrijwilliger; zij zorgen voor ouderen, kinderen uit gebroken gezinnen of vluchtelingen. Gezien de demografische ontwikkeling in Europa zullen deze cijfers in de toekomst ongetwijfeld toenemen. Deze vrijwilligers worden vaak ‘altruïstisch’ genoemd, naar de term ‘altruïsme’ die Auguste Comte in 1852 introduceerde voor handelingen die gebaseerd zijn op vrijwillige inzet en geen duidelijk voordeel en eigenbelang hebben.

Onder filosofen en andere wetenschappers heerst al lange tijd controverse over de motivatie voor altruïsme. Tegenwoordig is de gangbare opvatting dat altruïsme voortkomt uit het plezier dat het individu beleeft aan het streven naar een moreel prijzenswaardig doel, waarbij hij aan cultureel en sociaal kapitaal wint. Altruïsme is niet onbaatzuchtig maar dient uiteindelijk anderen én het zelf.

Historici hebben tot nu toe niet voldoende bijgedragen aan dit debat, stelt prof.dr. Hubertus Büschel in zijn oratie. Zij houden zich van nature niet graag bezig met essentialistische concepten en schijnbaar irrationele handelingen. Dat wat we altruïsme kunnen noemen wordt daarom in historisch onderzoek vaak gevat in concepten als gift/geven of het wordt onderzocht in het traditionele Christelijke kader van werken van barmhartigheid.

In zijn oratie verzet Büschel zich tegen deze trend. Hij wil het potentieel van altruïsme als onderwerp en als nieuw concept in historisch onderzoek in kaart brengen. Als eerste zal hij een vruchtbaar uitgangspunt binnen dit onderzoeksgebied schetsen, namelijk een mondiale geschiedenis van de epistemologie van antropologisch, sociologisch en psychologisch onderzoek naar de vraag of we altruïsme in mensen kunnen opsporen en stimuleren. Büschel zal laten zien hoe levenswetenschappers in de jaren ‘70 in experimenten en observaties probeerden bewijs te verzamelen over menselijk gedrag en altruïsme en hoe deze initiatieven verstrengeld raakten met de psychopolitiek – de verbinding tussen psychologie en politieke besluitvorming. Daarna zal hij het potentieel van altruïsme als onderwerp en concept in historisch onderzoek in bredere zin bespreken.

Zijn belangrijkste argument is dat altruïsme als onderwerp en concept ons kan helpen om nieuwe dimensies van discours, ervaringen en praktijken in het verleden te ontdekken en analyseren, maar dat historici altijd rekening moeten houden met de psychopolitiek van samenlevingen in het verleden en altruïsme moeten analyseren in een kader van politieke, sociale en culturele druk en hegemonie.

Meer informatie

• Oratie: dhr. prof.dr. H.R.H. Büschel
• Titel: Psychopolitics of Altruism
• Leeropdracht: Eigentijdse geschiedenis
• Faculteit: Letteren
• Aanmelden uiterlijk een week van te voren door de antwoordkaart terug te sturen of door opgave via het aanmeldingsformulier